In organisaties gebeurt er altijd meer dan wat op het eerste gezicht zichtbaar is. Naast de agenda’s, structuren en procedures, speelt zich een onzichtbare laag af: de onderstroom. Hier liggen patronen, gevoelens, loyaliteiten, spanningen en niet-gezegde verwachtingen.
Als interventiekundige of leider kun je daar invloed op uitoefenen – niet door harder te sturen, maar door systemisch te interveniëren. Maar wat betekent dat precies, en hoe doe je het?
Wat is systemisch interveniëren?
Systemisch interveniëren betekent dat je een situatie niet los bekijkt, maar als onderdeel van een groter geheel: het systeem. Dat systeem bestaat uit mensen, relaties, gewoonten, rollen en geschiedenis. Ieder gedrag heeft een functie in dat geheel, ook als het op het eerste gezicht ongewenst lijkt.
In plaats van direct in te grijpen op gedrag of inhoud, stelt een systemische interventie de vragen:
- Wat wil dit gedrag duidelijk maken?
- Wat wordt hier onbewust in stand gehouden?
- Wat wordt er vermeden of niet uitgesproken?
Het doel is niet het ‘fixen’ van individuen, maar het zichtbaar maken van systeemdynamieken die ontwikkeling tegenhouden – of juist mogelijk maken.
De onderstroom zichtbaar maken
Systemisch werk draait om het herkennen van signalen in de onderstroom. Denk aan:
- Een team dat stilvalt zodra de manager binnenkomt
- Een nieuwe collega die ‘onverklaarbaar’ weerstand oproept
- Een besluit dat telkens weer wordt teruggedraaid, ondanks goede bedoelingen
In plaats van te focussen op het gedrag alleen, onderzoekt de interventiekundige de positie van mensen in het systeem, de verhoudingen, en wat er misschien niet wordt gezegd.
Soms gebeurt dit via eenvoudige vragen, soms met opstellingen, visualisaties of gesprekken waarin ruimte is voor het onbenoembare.
Wat vraagt het van jou als professional?
Systemisch interveniëren vraagt een andere houding dan veel traditionele veranderaanpakken. Namelijk:
- Vertragen in plaats van versnellen
- Waarnemen in plaats van direct handelen
- Bescheidenheid ten opzichte van het systeem
- Onderzoeken in plaats van verklaren
Het vraagt ook dat je jezelf als instrument inzet: wat voel jij in een ruimte? Wat gebeurt er met jou als je een team binnenloopt? Niet om het persoonlijk te maken, maar omdat jouw waarneming informatie geeft over het systeem als geheel.
Voorbeelden van systemische interventies
- Verplaatsen van stoelen tijdens een overleg om machtsverhoudingen te doorbreken
- Een stilte bewust laten vallen, juist op een spannend moment
- De vraag stellen: “Wie of wat ontbreekt hier in dit gesprek?”
- Werken met representanten om onzichtbare dynamieken tastbaar te maken
- Een patroon uitspelen of visualiseren, zodat het bespreekbaar wordt
Soms zijn het kleine, subtiele handelingen die een diepgaand effect hebben.
Waarom is dit belangrijk voor organisaties?
Organisaties die alleen aan de bovenstroom werken – structuren, processen, KPI’s – missen vaak de werkelijke oorzaak van stagnatie. Juist in de onderstroom liggen de sleutels tot verandering, vertrouwen en samenwerking. Door systemisch te interveniëren kun je:
- Blokkades doorbreken die al jaren bestaan
- Verantwoordelijkheid verdelen waar het hoort
- Teams helpen om opnieuw verbinding te maken
- Onuitgesproken loyaliteiten erkennen
- Leiderschap en eigenaarschap stimuleren
Kortom: het is een manier om dieper en duurzamer te veranderen.
Meer leren over systemisch werken?
Bij de Academie voor Interventiekunde leer je hoe je systemisch kijkt, luistert en handelt. Of je nu werkt als coach, teamleider, organisatieadviseur of verandermanager: systemisch interveniëren voegt een waardevolle dimensie toe aan je vakmanschap.
Bekijk ons aanbod of neem contact op voor een kennismaking met onze aanpak.